Biuro Prasowe Jasnej Góry

Jasnogórska Muzyka Dawna 52

Pięćdziesiąta druga płyta z cyklu „Jasnogórska Muzyka Dawna” zawiera utwory Józefa Elsnera (1769-1854):
- Ouvertura czyli Symfonija z Ofiary Abrahama
- Hymnus Te Paule solitudinis decus op. 36
- Missa in E minori et majori op. 62
- Te Deum laudamus op. 11

Muzyka Józefa Elsnera ze zbiorów jasnogórskich (7)

Urodzony w Grodkowie na Śląsku Opolskim Józef Elsner (1769-1854) należy do grona najwybitniejszych przedstawicieli kultury muzycznej Śląska w całych jej dziejach, a zarazem do czołowych i najbardziej zasłużonych reprezentantów życia muzycznego w Polsce pierwszej połowy XIX wieku. Muzyk ten zasługuje na naszą szczególną uwagę jako ten, który nie tylko w sposób niezwykle znaczący współtworzył śląską i polską tradycję muzyczną (jako kompozytor, dyrygent, pedagog, organizator życia muzycznego), ale również przyczynił się do jej poznania i utrwalenia (jako wydawca, publicysta, czy wykonawca – dyrygent). Jego wszechstronna i aktywna działalność odzwierciedla z jednej strony podstawowe, najbardziej specyficzne i najczęściej wymieniane cechy kultury muzycznej Śląska – jej bogactwo i różnorodność oraz umiłowanie tradycji, z którą zapoznał się przede wszystkim podczas nauki w rodzinnym Grodkowie oraz we Wrocławiu (w latach 1781–1789), z drugiej natomiast doskonale ilustruje przemiany w rozwoju życia muzycznego ówczesnych miast polskich – głównie Lwowa i Warszawy, do poprawy którego w dużej mierze się przyczynił.

Należy zauważyć, że Elsner już za życia cieszył się uznaniem i autorytetem we wszystkich miejscach swojej działalności – w morawskim Brnie (1791/1792), następnie we Lwowie (1792–1799), głównie zaś w Warszawie (od roku 1799), w którym to mieście przeżył najbardziej owocne lata aktywności twórczej, w sumie ponad pół wieku. W stolicy powołał między innymi do istnienia Szkołę Główną Muzyki, której był długoletnim pedagogiem, przez 25 lat kierował operą Teatru Narodowego, aktywnie działał w tamtejszej Resursie Muzycznej (m.in. jako dyrygent), założył Towarzystwo Muzyki Kościelnej i Narodowej, prowadził własną sztycharnię nut, założył pierwszy w Polsce miesięcznik nutowy „Wybór Pięknych Dzieł Muzycznych i Pieśni Polskich”. Ponadto był korespondentem jednego z najbardziej prestiżowych i poczytnych ówcześnie periodyków muzycznych – wychodzącego w Lipsku Allgemeine Musikalische Zeitung. Warto w tym miejscu podkreślić, iż znaczenie tego twórcy wykraczało poza tereny jego działalności, obejmując całą właściwie Europę Środkową, o czym świadczą zagraniczne publikacje jego kompozycji (m.in. Wiedeń i Lipsk) oraz ich rękopiśmienne kopie, zachowane do dziś w różnych archiwach i bibliotekach w Austrii, Czechach, Niemczech czy na Słowacji i Ukrainie.

Dzięki prowadzonym badaniom, w ostatnim okresie coraz bardziej intensywnym, Elsner jawi się nie tylko jako twórca polskiego szkolnictwa muzycznego i doskonały pedagog (do grona jego uczniów należą wszyscy prawie najwybitniejsi muzycy polscy połowy XIX w., na czele z F. Chopinem), czy znakomity organizator życia muzycznego, ale przede wszystkim czołowy w tym okresie kompozytor, o rzetelnym, mocno osadzonym w tradycji warsztacie, porównywalny do licznego grona ówczesnych muzyków, także zagranicznych, nierzadko ich nawet przewyższający. Należy ponadto podkreślić pionierskie, w niektórych wymiarach, znaczenie grodkowskiego muzyka, polegające przede wszystkim na przeszczepianiu do kraju idei nowych gatunków i form muzycznych powstałych w innych, o wiele bardziej rozwiniętych środowiskach europejskich. Elsner wskazywał bowiem swoim uczniom i kontynuatorom nowe możliwości oraz drogi rozwoju muzycznej twórczości religijnej i świeckiej.

Znaczącą rolę w wymienionych wyżej badaniach nad twórczością J. Elsnera odgrywa niewątpliwie działalność Zespołu Naukowo-Redakcyjnego Jasnogórskich Muzykaliów oraz Stowarzyszenia Kapela Jasnogórska. Dzięki tym instytucjom dzieła Elsnera, szczególnie religijne, których rękopiśmienne autografy i kopie oraz druki zachowały się w archiwum klasztornym na Jasnej Górze (w sumie ponad 40), na nowo rozbrzmiewają podczas koncertów, utrwalane są w formie nagrań CD oraz publikowane w postaci wydań źródłowych. Niniejsza płyta jest już siódmą w serii Musica Claromontana, która zawiera wyłącznie utwory twórcy z Grodkowa (poprzednie to nr 8, 19, 21, 32, 41 i 49). Inicjatywy te w pełni potwierdzają, że dzieła religijne Elsnera słusznie uważane są za najbardziej wartościowe, zarówno pod względem warsztatu kompozytorskiego, jak i gatunkowej różnorodności. Należy tu przede wszystkim podkreślić, że obok pielęgnowania tradycyjnych gatunków muzyki kościelnej (jak msze łacińskie, nieszpory czy różnego rodzaju motety i hymny), był on jednym z pierwszych (obok W. Raszka i K. Kurpińskiego) autorów tzw. mszy polskich, które odzwierciedlały wpływy popularnych wtedy prądów oświeceniowych oraz aktualnych nurtów odnowy muzyki kościelnej i stanowiły w tym okresie wyraźne novum w rozwoju kompozycji mszalnych. Ukoronowanie zaś jego bogatej twórczości stanowi oratorium Passio Domini Nostri Jesu Christi z 1838 roku, swoiste Opus vitae kompozytora.

Niniejsza płyta zawiera nagrania kolejnych dzieł kompozytora z Grodkowa ilustrujących wspomnianą wyżej różnorodność twórczości, które zachowały się w bogatym archiwum klasztornym na Jasnej Górze. Rozpoczyna ją orkiestrowa Ouvertura czyli Symfonija z Ofiary Abrachama, zaczerpnięta z wystawionego 11 grudnia 1821 r. 4-aktowego melodramatu, jednego z nielicznych dzieł scenicznych Elsnera o tematyce religijnej (oprócz tego skomponował jeszcze, w roku 1806, melodramat Sąd Salomona). Należy tu odnotować, iż z okazji premiery ukazał się drukiem tekst libretta w tłumaczeniu Bonawentury Kudlicza, a niedługo potem opublikowana została uwertura w opracowaniu na fortepian przez K.H. Zöllnera. Rękopis jasnogórski (sygn. AJG III-182) pochodzi z połowy XIX wieku. Przekazany został w 1850 r. ówczesnemu kustoszowi i opiekunowi kapeli – o. Łukaszowi Grządzielskiemu przez Karola Milewskiego, dawnego ucznia Elsnera, późniejszego inspektora szkolnego, który w tym czasie mieszkał w Częstochowie (informuje o tym inskrypcja na karcie tytułowej). Warto w tym miejscu dodać, że Milewskiemu zawdzięczamy opis pobytu omawianego twórcy na Jasnej Górze w lipcu 1847 r., który zamieszczony został w „Kurierze Warszawskim” nr 255 (z dnia 24 października 1847 r.). Dowiadujemy się z niego, że kapela „powitała tego szanownego weterana muzyką instrumentalną”, zaś następnego dnia „w czasie wotywy konwenckiej przed cudownym obrazem Najświętszej Marii tudzież w czasie solennej mszy w wielkim kościele (…) w obecności jego z przyzwoitą dokładnością wykonała dwa utwory własnej jego kompozycji” (Msza d-moll op. 5 oraz Msza F-dur op. 41). Prezentowane na niniejszej płycie dzieło Elsnera utrzymane jest w typowym dla jego pozostałej twórczości tego nurtu stylu uwertury klasycznej, charakteryzującej się wolnym wstępem, przejrzystą strukturą architektoniczną nawiązującą do formy sonatowej, śpiewną melodyką, z wyeksponowaniem roli instrumentów dętych (np. specyficzne motywy waltorni).

O przeznaczeniu oraz dedykacji skomponowanego ok. 1829 roku Hymnus „Te Paule solitudinis decus”, którego tekst poświęcony jest głównemu patronowi zakonu oo. paulinów św. Pawłowi Pustelnikowi, informuje karta tytułowa zachowanego w jasnogórskim archiwum autografu kompozytora (sygn. AJG III-170), na której zanotowano: Musicam Novam / in / Hymnum / „Te Paule solitudinis decus” / Reverendissimo in Christo Patri / Teodoro Fortuński / Priori Provinciali Ordinis Sancti Pauli / Primi Eremitae / d.d.d. / Josephus Elsner / Professor ordininarius in Regia Varsaviensi Universitate / Rector Conservatorii Musices. Ordinis S. Stanslai N. / Eques et Societatis Regiae Varsoviensis Litterariae membrum / XXXVI. / Opus Musicae Ecclesiasticae. Dodajmy, iż w Sumariuszu kompozytora utwór ten, określony jako „Hymn na 4 głosy i orkiestrę Offertorium in G”, wpisany został pod numerem 48 w dziale muzyki kościelnej. Warto ponadto podkreślić, iż kompozycja ta, o uroczystym, hymnicznym charakterze, zakończona radosnym, polifonicznym Alleluja, cieszyła się niezmiennie znaczną popularnością w omawianym środowisku i wielokrotnie znajdowała się w repertuarze kapeli jasnogórskiej podczas uroczystości patronalnych. Co znamienne, wykonywana była także po likwidacji kapeli, w okresie okupacji na początku lat 40-tych XX w., w opracowaniu na chór męski i fortepian (organy) autorstwa ówczesnego dyrygenta – ks. kanonika Stanisława Tłoczyńskiego (1881-1958).

Zadedykowane o. Teodorowi Fortuńskiemu (1776-1833) – prowincjałowi zakonu paulinów oraz długoletniemu przeorowi klasztoru jasnogórskiego dzieło ilustruje bliskie związki omawianego muzyka z Jasną Górą, co potwierdzają ponadto inne zachowane w klasztornym archiwum kompozycje, szczególnie związane z charakterystycznym dla tego sanktuarium kultem Matki Bożej (np. Ave Maria, Ave maris stella czy nieszpory maryjne), a także wpisane na kartach tytułowych dedykacje dla hierarchów zakonnych (np. Cantate Domino, Nativitatem hodiernam, Missa F). Oprócz tego zachowało się szereg informacji o bliskich kontaktach kompozytora z przeorami i prowincjałami paulińskimi, o jego dwukrotnym pobycie na Jasnej Górze, jak również osobiste wpisy do klasztornej księgi pamiątkowej. Warto w tym miejscu przypomnieć, iż wyrazem uznania dla Elsnera za jego wkład w rozwój kultury muzycznej jasnogórskiego klasztoru było zaliczenie go 27 września 1829 r. w poczet konfratrów zakonu paulińskiego (wraz z żoną Karoliną i córką Emilią z synami).

Określona na karcie tytułowej jasnogórskiego rękopisu jako Missa in E minori et majori, skomponowana została – jak informuje karta tytułowa – celem uświetnienia uroczystości konsekracji ks. Pawła Straszyńskiego (1784–1847) jako biskupa sejneńskiego (augustowskiego), która miała miejsce w Warszawie 8 stycznia 1837 r. Potwierdza to wpis kompozytora w Sumariuszu, w którym – pod numerem 62 w dziale muzyki kościelnej –zanotowano: „Msza in e-minor na 4 głosy i wielką orkiestrę, przeznaczona na uroczystość wstąpienia (ingressio) biskupa Straszyńskiego (Wiedeń u Haslingera)”. Elsner znał tego duchownego zapewne z jego działalności jako wikariusza kapitulnego archidiecezji warszawskiej (w latach 1833–1837), tym bardziej, że był on wychowankiem cenionego przez kompozytora bpa Wojciecha Skarszewskiego (dedykował mu swoje Hymny na Boże Ciało). Kopia tej mszy zachowana w archiwum jasnogórskim (sygn. AJG III-190) sporządzona została w roku 1847 przez tamtejszego kapelistą (w latach 1836–1849) Karola Klose.

Kompozycja ta reprezentuje łacińskojęzyczne opracowania tekstów Ordinarium Missae, w których grodkowski twórca nawiązuje do środkowoeuropejskiej tradycji tego gatunku, do stylistyki zanikającej już wtedy tzw. klasycznej mszy orkiestrowej, z pewnymi już jednak oznakami twórczości wczesnoromantycznej (głównie w zakresie harmoniki i kolorystyki dźwiękowej). Przeznaczona jest na solistów, chór mieszany i rozbudowaną orkiestrę, którą tworzą: dwoje skrzypiec, altówka, podwójne flety, oboje, klarnety, fagoty, rogi i trąbki (Clarini), trzy puzony, kotły oraz organy (partia basso continuo). Taki skład zespołu wykonawczego (głównie obecność trąbek, puzonów i kotłów), w połączeniu z rozbudowaną architektoniką poszczególnych części (szczególnie 5-członowe Gloria i Credo oraz wyraźnie wydzielone Benedictus z części Sanctus oraz Dona nobis pacem z części Agnus Dei), jak również przeznaczeniem omawianej kompozycji, pozwala zaliczyć ją do typu missa solemnis.

W 3-częściowym Kyrie uwagę zwraca śpiewna melodyka w trójdzielnym metrum 9/8, utrzymana w wyraźnie już romantycznym klimacie. W radosnym Gloria wyróżniają się wnoszące element kontrastu fragmenty solowe do słów Domine Deus (dialogujący kwartet solistów) oraz Qui tollis (alt z dopowiedziami chóru oraz solówkami klarnetu i rogów). Część tę kończy nawiązujące do tradycji gatunku polifoniczne Cum Sancto Spiritus, z charakterystyczną dla okresu klasycznego homofonizacją faktury oraz przejściem w unison całego chóru na słowie Amen. Kontrasty fakturalne, wzmacniane miejscami oddziaływaniem retoryki muzycznej (szczególnie przy słowach Crucifixus oraz judicare vivos et mortuos) są charakterystyczne dla opracowania tekstu Credo. Na koniec tej części, jak również w finałowych odcinkach Sanctus oraz Benedictus (wers Hosanna in excelsis), kompozytor ponownie zwraca się w stronę tradycji opracowań polifonicznych. W solowym Benedictus na wyróżnienie zasługuje solowa partia tenorowa, dialogująca ze szlachetną melodią klarnetu na tle całego zespołu wokalnego i instrumentalnego. Podkreślić należy ponadto wyraźnie wyróżnioną ostatnią część do słów Dona nobis pacem, stanowiącą muzyczną modlitwę błagalną o pokój, z charakterystycznym narastaniem napięcia, osiąganym poprzez zagęszczanie faktury i wzrost dynamiki aż do fortissimo, po którym następuje całkowite prawie wyciszenie, przynoszące specyficzny klimat prośby pełnej ufności i zawierzenia Bożej Opatrzności.

Prezentowaną płytę kończy Te Deum laudamus op. 11 Józefa Elsnera. Ten dziękczynny tekst należy – obok Gloria – do najbardziej znanych hymnów świątecznych celebracji liturgicznych i nazywany jest często perłą psalmodycznej twórczości starożytnego Kościoła. Jego powstanie tradycja przypisuje św. Ambrożemu, bądź też wspólnie św. Ambrożemu i św. Augustynowi, stąd też często bywa on określany „hymnem ambrozjańskim” (Hymnum ambrosianum). Nowsze badania podważają jednak to autorstwo. Obecnie przyjmuje się najczęściej, iż tekst omawianego hymnu powstawał przez dłuższy okres czasu, a jego ostateczna wersja zredagowana została w końcu V wieku przez nieznanego autora.

Powszechnie Te Deum kojarzone jest jako hymn dziękczynny (pro gratiarum actione), który obok swojego ścisłego miejsca w liturgii (na zakończenie Godziny czytań w niedziele, uroczystości i święta poza okresem Adwentu i Wielkiego Postu) śpiewany był także przy okazji różnych uroczystości, zarówno kościelnych (np. synody, wybory, intronizacje), jak i świeckich (np. koronacje, dziękczynienia za zwycięstwo, zaślubiny władców). Już w epoce karolińskiej kończył – jako hymn dziękczynienia – koronacje królewskie. Wtedy też ukształtował się jego podniosły, uroczysty charakter, a śpiewowi towarzyszyło często bicie dzwonów. Na podkreślenie zasługuje fakt, iż hymn Te Deum obecny jest w liturgicznym repertuarze wszystkich kościołów chrześcijańskich (obok Kościoła rzymsko-katolickiego występuje także m.in. w oficjum liturgii bizantyjskiej, jest częścią porannej modlitwy w Common Book of Prayer, natomiast w kościelnych wspólnotach ewangelickich również stosowane jest podczas świąt i uroczystych okoliczności).

Pierwsze polifoniczne opracowania hymnu Te Deum powstały w XV i XVI wieku. Szczególny rozkwit twórczości wielogłosowej wykorzystującej tekst Hymnum ambrosianum obserwujemy w epoce baroku, wraz z rozwojem stile concertato. Tworzone wtedy kompozycje przybierały formę muzyki typowo okolicznościowej, związanej głównie z uroczystościami państwowymi (tzw. „Staatsmusik”). Wtedy też coraz powszechniejsza staje się pozalitugiczna funkcja omawianego hymnu, wykonywanego podczas różnego rodzaju procesji oraz wymienionych wyżej uroczystości kościelnych i świeckich. Należy ponadto zauważyć, że w okresie tym rozbudowane co do rozmiarów i obsady kompozycje Te Deum, którym towarzyszyło bicie dzwonów, a czasem nawet armatnie wystrzały, wykonywane były w ramach uroczystych liturgii towarzyszących różnorodnym okazjom. Taki też charakter przyjmuje prezentowana kompozycja J. Elsnera, skomponowana w 1815 r. z okazji zakończenia Kongresu Wiedeńskiego i dedykowana carowi Aleksandrowi I. W swoim Sumariuszu Elsner zanotował (nr 11 w dziale muzyki kościelnej): „Te Deum laudamus (in D) na 4 głosy śpiewane i orkiestrę, przypisane Najjaśniejszemu Cesarzowi Aleksandrowi I, jako Królowi Polskiemu; w 1815 roku wykonane po raz pierwszy w kościele Ks. Pijarów przez Towarzystwo Muzykalne [założone rok wcześniej przez Elsnera Towarzystwo Przyjaciół Muzyki Religijnej i Narodowej – dop. R.P.], sztychowane w Lipsku u Breitkopfa i Härtla, za które otrzymałem od Jego Cesarskiej Mości pierścień brylantowy”. Dodajmy, że grodkowski kompozytor opracował jeszcze dwukrotnie tekst omawianego hymnu: około 1825 roku w warszawskiej oficynie Antoniego Płacheckiego – „na 4 głosy z kotłami i trąbami (ad libitum), przypisane radcy stanu Marcinowi Zaleskiemu” (Sumariusz, nr 39) oraz w roku 1842 – na dwa chóry męskie, „z tekstem greckim na obchód srebrnego wesela Ich Cesarskich Mości” (Sumariusz, nr 74).

Pierwsza z wymienionych kompozycji tego gatunku, zarazem najwcześniejsza, zachowała się w archiwum jasnogórskim zarówno w postaci druku (sygn. AJG D III-46), jak i stanowiącego jego wierny odpis rękopisu (sygn. AJG III-171), sporządzonego w 1830 roku przez tamtejszego kapelistę Józefa Czaykowskiego (notowany w latach 1828–1832). Na karcie tytułowej podana została zarówno inspiracja powstania dzieła, jak i jego autorstwo, dedykacja, data powstania oraz miejsce wydania: Post celebrem ex hoste victoriam / stabilitam Europae pacem / restitutamque suo nomine et rei Poloniam / tantorum operum suspici / Alexandro I / Omnium Russiarum Imperatori et Polonorum Regi /Hymnum Ambrosianum / Nova Musica / die VI Cal. Jul. MDCCCXV Varsaviae. / in ecclesia scholarum piarum decantatum / nomine instituti musici / DDD / fidelis subditus / Josephus Elsner / Lipsiae / Impensis Breitkopfii & Härtelii. Obsada prezentowanego Te Deum Elsnera obejmuje cztery głosy wokalne (w sopranie i basie występują również partie solowe), kwintet smyczkowy, pełną obsadę instrumentów dętych (podwójne flety, oboje klarnety, fagoty, rogi, trąbki i puzony) oraz nieodzowne dla tego rodzaju kompozycji kotły.

Od strony treści hymn, który liczy 29 wersów, dzieli się na trzy części: pierwsza poświęcona jest Bogu Ojcu (uważana za najstarszą), druga Jezusowi Chrystusowi, trzecia natomiast stanowi błagalne prośby w intencji wiernych (czasem jeszcze wyodrębnia się z pierwszej części wersy 11-13, jako uwielbienie Trójcy Świętej – doksologia). Stosunkowo długi tekst i różnorodność zawartych w analizowanym hymnie treści, dawały kompozytorom sporo możliwości jego formalnego strukturowania. U Elsnera jest ono w zasadzie konwencjonalne i dzieli się na pięć części: Te Deum laudamus (Allegro moderato, D-dur) – Salvum fac (Andante, B-dur, C-dur, D-dur) – Et rege eos (Allegro tempo primo, D-dur) – Dignare Domine (Piu lento di tempo primo, g-moll) – In te Domine speravi (Allegro tempo primo, D-dur). Część zasadnicza (pierwotna), stanowiąca hymn pochwalny dla Trójcy św., utrzymana jest w uroczystym, hymnicznym charakterze, prawie w całości w tutti, choć możemy tu wyróżnić kilka kontrastujących, także fakturalnie, zawsze uzasadnionych treściowo ustępów. Na uwagę zasługują przede wszystkim odcinki imitacyjne na słowach omnis terra, charakterystyczne fragmenty a cappella na słowach Sanctus, Sanctus, Sanctus w wersie Tibi Cherubim et Seraphim incessabili voce proclamant, przedzielana fanfarami instrumentow dętych, pary głosów łączące się najpierw z chórami apostołów i proroków (Te gloriosus apostolorum chorus: Te Prophetarum laudabilis numerus...), później zaś z wymienianiem przymiotów boskich (Tu Rex gloriae, Christe. Tu Patris sempiternus es Filius...), czy wreszcie wyraźna zmiana klimatu – na błagalny, połączona z kontrastem fakturalnym i urozmaiceniem harmoniki wraz z wersem Te ergo quesumus („Błagamy Cię przeto”).

Kończąca pierwszy, najbardziej rozbudowany fragment utworu modulacja D-d-F przygotowuje utrzymany w podobnym klimacie fragment Salvum fac, stanowiący modlitewne prośby o błgosławieństwo i opiekę Opatrzności. Zauważmy w tym miejscu, że o ile pierwsza część tekstu (w sumie 21 wersów) opracowana została w formie jednego, rozbudowanego wprawdzie i zróżnicowanego wewnętrznie, ustępu, to końcowe 8 wersów podzielonych zostało aż na cztery oddzielne, wyraźnie wyróżnione odcinki. Pierwszy z nich – Salvum fac należy niewątpliwie do najbardziej oryginalnych w całej kompozycji. Elsner zastosował tu technikę specyficznego opracowania psalmodii (zmodyfikowany ton 8), śpiewanej przez chór unisono, na tle wytrzmywanych akordów instrumentów smyczkowych, granych – jak zaznaczono – tremolando recitativo (podobny zabieg znajdujemy w nieszporach maryjnych tego kompozytora). Na uwagę zasługuje trzykrotne powtórzenie całego wersu, za każdym razem o ton wyżej: B-C-D, co wyraźnie nawiązuje do liturgicznego zwyczaju, polegającego na tym, że podczas trzykrotnego śpiewu tego wersu kapłan, biorąc w ręce monstrancję, trzykrotnie błogosławił zgromadzonych wiernych Przenajświętszym Sakramentem.

Z kolejnych fragmentów na szczególniejszą uwagę zasługuje jeszcze opracowanie wersu Dignare Domine („Racz Panie zachować nas od grzechu”), przynoszące wyraźny kontrast agogiczny i zmianę klimatu, rozpoczynające się sotto voce declamando, z wyraźną exclamatio przy słowie miserere oraz z rozbudowanymi partiami solowymi sopranu i basu, które prowadzą linię melodyczną na tle deklamacyjnego unisonu chóru. Ostatnia część – In te Domine speravi – motywicznie nawiązuje do początkowego motywu inicjalnego.

Porównując prezentowane Te Deum J. Elsnera z innymi kompozycjami tego gatunku widać wyraźnie związek z tradycją śląską, która z kolei kształtowana była w nurcie tradycji, którą ogólnie możemy nazwać habsburską (austriacko-czeską). Tego rodzaju kompozycji w zbiorach śląskich zachowało się stosunkowo dużo (np. pośród muzykaliów po kapeli bożogrobców w Nysie). Dzieło Elsnera, poprzez wskazaną na karcie tytułowej okoliczność (kongres wiedeński), dedykację (car Mikołaj I), jak i sposób opracowania, mieści się wyraźnie w nurcie kompozycji pozaliturgicznych, okolicznościowych, charakterystycznych przede wszystkim dla XVIII stulecia.

Wszystkie zamieszczone na prezentowanej płycie dzieła ilustrują ówczesne gatunki i formy muzyki religijnej, tworzone w kręgu przenikania się wpływów nawiązującej jeszcze do XVIII stulecia – twórczości kompozytorów szkoły neapolitańskiej i stylu klasycznego, obok których do głosu coraz wyraźniej dochodziły idee rodzącego się romantyzmu, widoczne przede wszystkim w kształtowaniu linii melodycznej oraz sposobie instrumentacji. W sprawozdaniu odczytanym 15 listopada 1815 r. na posiedzeniu warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, przygotowanym przez działających ówcześnie w stolicy muzyków – Wacława Tomaszka i Karola Kurpińskiego, znajdujemy między innymi stwierdzenie, że według Elsnera prawdziwa jest tylko taka muzyka kościelna, która „zachwyca i unosi umysł i duszę”. Nie mam wątpliwości, iż przygotowane w ramach kolejnego projektu z serii Musica Claromontana utwory w pełni spełniają sformułowany przez kompozytora podstawowy cel religijnej twórczości muzycznej.

tekst: Remigiusz Pośpiech

Wykonawcy/Performers:
Agnieszka Tomaszewska – sopran / soprano (2,4,6,21)
Joanna Dobrakowska – alt / alto (2,4,6)
Karol Kozłowski – tenor / tenore (2,4,13)
Adam Palka – bas / bass (2,4,6,21)

Zespół Muzyki Dawnej Kapela Jasnogórska
Cantores Minores Wratislavienses
Piotr Karpeta - przygotowanie chóru / choirmaster
Jarosław Jasiura – dyrygent / conductor

Chór kameralny Cantores Minores Wratislavienses Chamber choir
Chór kameralny Cantores Minores Wratislavienses został założony przez Edmunda Kajdasza w 1966 roku, jego siedzibą jest dawny klasztor bernardynów, obecne Muzeum Architektury. Od 1979 roku jest samodzielną instytucją kultury - od 1994 instytucją Gminy Wrocław. Pod kierunkiem obecnego (od 1991) dyrygenta Piotra Karpety chór został zmniejszony do 18 śpiewaków, by móc zgodnie z aktualnymi tendencjami wykonawczymi prezentować muzykę dawnych epok (w zależności od repertuaru i w miarę potrzeb skład ten jest powiększany nawet do 70 osób - występuje wówczas jako Cantores Maiores Wratislavienses). Zespół dał już ponad 2000 koncertów (w tym ok. 400 dla środowisk wiejskich, 150 z cyklu Muzyka i Architektura i prawie 500 koncertów edukacyjnych dla młodzieży), dokonał ponad 100 nagrań radiowych, telewizyjnych i płytowych, występował na licznych festiwalach. Podczas swych podróży zagranicznych odwiedził większość krajów europejskich, a także Izrael, Turcję i Meksyk. Nagrana w 2007 roku płyta: Jasnogórska Muzyka Dawna vol. 21 z utworami Józefa Elsnera otrzymała nominację do nagrody Fryderyk 2007. W 2008 zespół wystąpił m. in. na koncertach prowadzonych przez Paula Eswooda na festiwalu w Przemyślu oraz Kolory Polski w Łowiczu oraz na Wratislavia Cantans (po raz 36).

Zespół Muzyki Dawnej Kapela Jasnogórska
nawiązujący do działającego na Jasnej Górze przez 350 lat zespołu wokalno – instrumentalnego o tejże nazwie, został powołany do życia w 2000 roku z inicjatywy Stowarzyszenia Kapela Jasnogórska, którego celem jest promocja wielkiego dorobku muzycznego Sanktuarium, zwłaszcza okresu XVII-XIX w. Zespół skupia muzyków specjalizujących się w wykonywaniu muzyki dawnej.

Nagrania zrealizowano w kościele p.w. Podwyższenia Krzyża Świętego w Częstochowie w październiku 2011 r.
Reżyseria nagrania / Producers: Jacek Guzowski, Krzysztof Kuraszkiewicz
Opieka nad realizacją projektu: o. Nikodem Kilnar, prezes Stowarzyszenia „Kapela Jasnogórska”; o. Dariusz Cichor OSPPE
Wydawca: Wydawnictwo Zakonu Paulinów Paulinianum Jasna Góra
Płyta wydana przez firmę MUSICON: www.musicon.pl

Płyty można nabyć na Jasnej Górze - w punktach sprzedaży "Claromontana" oraz w księgarniach i sklepach muzycznych na terenie całej Polski, z którymi współpracuje wydawnictwo MUSICON - musicon.sklep.pl

Zamówienia pod adresem:
[email protected]